Amaitu da 21. korrika eta orain balorazio garaia hasi da. Jende mordoak parte hartu du korrikan, momentu hunkigarriz betea egon dena, karrusel emozional bat baita. Baloraziorik handiena, berriz, Maialen Lujanbioren testua da: “zergatik goratzen eta miresten gaituzte korrika goazenean eta gutxiesten oinez goazenean?”. Honetan sakontzeko, Hala Bediko kidea eta Korrikaren koordinatzaila izandako Jon Altza izan dugu telefonoaren bestaldean. Hemen entzungai:
Orain dela hilabete batzuk nire bikote harremana eten egin nuen. Gogorra egiten ari zait dolua, desintoxikazio prozesu baten antzekoa; izan ere, gorputzeko dopamina maila bat-batean jaitsi zait, eta abstinentzia sindromea igarotzen ari naiz. Lagun batek ere duela gutxi eten du bere harremana, baina bere kasuan ezberdina izan da; berak bost urte zeramatzan harremanean eta jadanik maitasuna agortua zegoen, hormona jarioa aspaldi eten zitzaien. Ez da harritzekoa, hortaz, harremana amaitu izana. Beste lagun batek harreman ireki bat du, eta une honetan bi pertsonarekin dago aldi berean. Zaila egiten ari zaio, aldibereko bi harreman izatea ez baita oso naturala: biziraupen eta erreprodukzio sena dela eta, gizakiok berez monogamoak gara.
Gehienok izan ditugu horrelako elkarrizketak noiz edo noiz, esperientzia pertsonalean edota komunikabideetan irakurritako ikerketaren baten harira. Harreman sexu-afektiboak medikuntza eta biologiaren aztergai izan dira maiz, eta oraindik ere hala izaten jarraitzen dute. Izan ere, zientziaren ustezko neutraltasuna egungo gizarte eredua justifikatzeko erabiltzen den honetan, harreman eredu erromantiko, heterosexual eta monogamoak naturalizatzeak mesede handia egiten dio, besteak beste, genero binarismoa, lehiakortasuna eta kontsumismoa bultzatzen dituen eredu kapitalista heteropatriarkalari.
Inork galdetu al dio inoiz bere buruari laguntasun harremanetan jariatzen ditugun hormonak zeintzuk diren? Harreman mota horiek fisiologikoki zer eragiten diguten? Biologikoki nola justifikatzen diren? Harreman sexu-afektiboei zientziak berak ematen dien garrantzia iruditegi erromantikoak sortzen duen harreman ezberdinen arteko hierarkiaren adierazle garbia da. Iruditegi horren arabera, bikote harremanak dira gizartean garrantzitsuenak, familia harremanak doaz hurrengo, eta, laguntasuna edo bestelako harremanak dituzte atzetik.
Bikote-harremanen garrantzi soziala ikuspegi erreproduktibotik azaldu daiteke, espeziearen biziraupena argudio gisa erabilita. Argudio berberekin, harreman naturalenak heterosexualak izatea defenda daiteke, noski, baita gizon eta emakumeen arteko ezberdintasuna ere. Gure ezberdintasunean osagarriak izatearen ideia eta hortik eratorritako sexuen araberako lan banaketa ere biologikoki justifikatzen dute zenbaitek. Diskurtso horiek guztiek erreprodukzio (eta produkzio) nukleo goren izatera daramate familia.
Halaber, hautapen naturalaren zenbait irakurketa postdarwinistak monogamiara erraz aski eraman gaitzakete; izan ere, gure espeziearen eboluzioaren mesedetan, pertsona onenez (eta soilik onenez) maiteminduko gara, gure oinordekoek ahalik eta generik aurreratuenak izan ditzaten. Gutxik bilatzen dute azalpena egungo gizartearen lehiakortasunean, arrazoi biologikoek sinesgarritasun handiagoa baitaukate.
Azkenik, oso ohikoa da harreman sexu-afektibo bat eta horrek gugan sorrarazten duen oro jariatzen ditugun hormonen bitartez irakurtzea: adrenalina, dopamina edota norepinefrina lehenbizi, plazera, energia eta euforia sentiarazten digutenak; serotonina eta oxitozina ondoren, loturak sortu eta harremana egonkortzearen erantzule direnak. Eta ondoren? Bada, ondoren hormona jarioa bukatu egiten da (bi urteren buruan aditu batzuen ustez, bost urteren buruan zorte handiena dutenen kasuan), maitasunarekin batera. Harreman sexu-afektibo asko eten egiten dira une horretan. Izan ere, Brigitte Vasallok bere azken liburuan ondo baino hobeto azaltzen duen moduan, bikote harreman batetik eskuratu dezakegun bakarra hormona gaindosi hori dela sinetsarazi digute. Kontsumismoa ardatz duen gizarte honetan, hormona jarioa amaitzen den unetik harremanek zentzua galtzen dutela dirudi. Baina lasai egon gaitezke, hutsune hori betetzeko, Vasallok dioen moduan, maitasunaren supermerkatura joan eta harreman berri bat erostea besterik ez baitugu.
Mari Luz Esteban mediku eta antropologoaren esanetan, giza portaera azaltzeko erabiltzen diren teoria biologikoak sinpleegiak dira eta esperientzia erabat estereotipatuetan oinarritzen dira. Ez dago maitasunak bi edo bost urtez irauten duela justifikatzeko adinako datu enpiriko unibertsalik eta, era berean, hormonen eta gure jarreren arteko kausa-efektu erlazioak ez dira planteatzen zaizkigun bezain errazak; gure gorputzak substantzia batzuk jariatzen dituela jakitea ez da gure jokabideak azaltzeko nahikoa, alegia. Estebanen arabera, gizarte zientzietan dago gakoa, galdera egokiak planteatuz gero erantzun konplexuagoak eskaintzen baitizkigute.
Garbiñe Aranburu LAB sindikatuko idazkari nagusia da 2017ko maiatzetik, Ainhoa Etxaideri lekukoa hartu zionetik. Aranburu bera izan dugu gaur Hizpidean. LAB sindikatuaz eta euskal sindikalgintzaren egoeraz hitz egiteko.
Faxismoa eta kapitalismoaren papera gaur egun, euskal lan harremanetarako esparrua, sindikatuen autonomia, EAEko eta Nafarroako Gobernuak eta beste hainbat gauza izan ditugu hizpide Garbiñe Aranbururekin.
Korrikak egin du bere aurtengo bidea. Bi urterik behin, arrakasta gero eta handiagoarekin. Gasteizen amaiera eta jai bikaina azken igande honetan. Euskal Herriko hainbat bazterretatik bildutako jendeak ongi ospatu zuen. Alderdikeria politikoetatik urrun mantendu da euskararen aldeko festa ikaragarri hau. Baina, jakina, hizkuntzaren aldeko mezu politiko nabarmena zeraman eskuz-esku eraman den lekukoak.
Alderdi politikoak ere aspaldi dabiltza lasterka, hauteskunde haizeak lagun.. Eta ahoberokeriak eta bestelako keriak ugari. Nire irudiko, luzeegi doa kanpaina. Eta egun bakoitzak eskaintzen digu barrena nahastu eta odola irakiten jartzen digun zerbait. Aspalditik ari da España una, grande y libre delako horren aldeko zenbait berbalapiko euskara eta beste hizkuntzak mintzagai dituztela, hizkuntza koofizialen kontra, hizkuntza bakoitzari bere lekua ziurtatu nahian bezala: espainol ahalguztidunak gainean behar du, omen, hori praktikan hala ez balitz bezala, eta besteak, ofizialkideak, nagusiaren menpean, subordinatuak behar dute. Baina azken egunotan gehiago zehaztu dute beren ideia. Ez da bakarrik hizkntza koofizialak espainolaren menpeko izan behar dutela. Ezin onartuzkoa dela diote hizkuntza koofizailak espainolaren gainean ezartzea. Gaztelania diskriminatua omen dago. Gaixoa gaztelania! Euskara, katalana… zapaltzaileak. Zauria egin baino lehen zapitxoa jartzea bezala da hori. Alegia, adarra jotzea. Besterik ez. Txarrena da holako ideiak, edo hobeki esanda, okurrentziak, kaleratzen dituztenean horrek botoak galarazi beharrean, boto gehiago emango dizkiela uste dutela. Horrek ematen dit zer pentsa. Inozo aurpegia jartzen zaigu holakoak entzutean. Nahiko burukomin badugu euskaldunok geure hizkuntzari arnasa eman eta iraun araztearekin, albotik, dena alde duen edozein txoropito gure hizkuntzarekin zer egin behar dugun edo zer egin dezakegun esatera etorri gabe. Erabilpenaren aldetik hizkuntza nagusiaren azpian aurkitzen den hizkuntza koofiziala hizkuntza nagusiaren gainean dagoela sinistarazi nahi izatea ere … gogorra da. Adibide bat jartzeko: larrialdietako telefonora deitzen duzu, istripu bat izan duzulako; beharbada, lehenbiziko solaskidea euskaraz mintzatzeko gai izan daiteke, baina bigarrenarekin hitz egin behar duzunean, seguru asko erdaraz aritu beharko duzu, agian telefonoaren bestaldean dagoenak oraingoan euskara nahikoa ez dakielako. Eta jakina, holakoetan: osasuna jokoan denean, hizkuntza gorabehera, badaezpada ere, bide seguruena laburrena hautatzen dugu. Euskara aldi oro eta nonahi erabili ahal izateko eskubidea ez dago ziurtatua eta ez nago ziur inoiz izango ote den ere. Orduan, badaezpada ere, erdaraz egin behar. Hori euskaldun guztiok aitortzen dugu eta horrela jokatzen dugu. Hala iruditzen zait. Beraz, ez dakidala inor etorri esaten, identitate hitza baliatuz, gure hizkuntza gainetik ezarri nahi dugula. Euskarari eta gainerako hizkuntza koofizialei zein errol esleitzen zaien argi dago. Zenbait politikoren lasterketa badakigu zein den, beranduegi baino lehen bideak itxi, eta gauzak alderantziz ikus arazi.
Baina politikarien lasterketa honez gainera, beste lasterketa bat ere bada, euskararen aldeko lasterketa, Korrika, alegia. Eta hemen aipatu nahi nuke aurtengo Korrikak azken momentuarte gorderik eraman duen mezua. Maialen Lujanbioren bihotz-ahoetatik iritsi zitzaigun mezu hori. Bikaina: hitz ondo neurtuak, esanahi zuzenekoak, asmo argikoak. Ez testu arina. Sakona eta pentsaraztekoa bai. Ederra benetan.
Eta nire prediku hau amaitzeko hona hemen testu horretatik hautatu ditudan zenbait ahapaldi. Baina nire gomendioa da osorik irakurri eta ahal baduzue kantatzea. Interneten erraz aurkituko duzue. Hona hemen ahapaldi batzuk:
KLIKA! Hizkuntza ez da edukitzekoa.
Lizuna egiten zaio barruan gordeta, lika.
Beraz, KLIKA!
instalatu eta elika!
Euskara, ez da euskararen gauzetarako aplikazioa.
Euskarak behar du herri honen Sistema Eragilean.
Memoria handiko lur honen
hizkuntza beti eguneratua,
eta software librekoa.
…
Ez dut jarraituko. Eskura duzue Internet-en, osorik. Aste santuko egun hauetan gogoeta egiteko aski gai baduzue. Kantatzeko aukera ere bai. Zeren bertsolariak dioen moduan: Egin, eragiteko. Eragin, eginarazteko. Norbanakoak egin. Herri mugimenduek eragin. Erakundeek eginarazi.
Hasi da zerga aitorpena, eta horrekin batera eragozpen fiskalerako kanpainak eta eliza katolikoari ematen diogun diruari buruzko protestak. Laikotasuna elkarteak zerga aitorpeneko laukitxo bat bera ere ez markatzera deitu du, eta Batzar Nagusiei eskatu die, beste behin ere, laukitxoen sistema kendu dezatela aitorpenetik.
Laikotasuna elkarteko Jesus Gonzalez izan dugu gaur Hizpidean. Laukitxoen sistemaren funtzionamenduaz hitz egin digu, eta baita Elizak dauzkan pribilegioez ere. Elkarrizketa osoa hemen entzungai.
Apirilaren 4an hasi zen Garesen eta apirilaren 14ean heldu Gasteiza. Bi urtez behin izaten da KORRIKA. Nik uste denok ados gaudela Euskal Herrian antolatzen den ekimenik hunkigarrienetariko bat dela. Batzen gaituen ekimena da eta aurtengoa inoiz izan den jendetsuena. AEKko lagunak denbora luzez aritu dira guztia antolatzen eta herritar asko haien herri eta auzoetan ere berdin: ekimen kulturak, korrika txikia eta azkenik korrika bera.
Testigua eta beraz, mezua eskuz esku pasatzen joan da Euskal Herritik barrena. Momentu oso gogoangarriak egon dira. Lehenengoa, Gareseko hasiera. Aste egun buru zuria izanda, ezin bertaratu. Hasi baino 10 minutu lehenago telebistaren aurrean nengoen ordea. Aze emozio festa! Plaza bete jende eta denak pozik. Irudi politak heldu zitzaizkigun gure Whatsappetara jarraian, Korrikaren furgonetaren atzetik euskaldunak zubitik pasatzen lehenetarikoa. Egunero egin diogu jarraipena. Irratia, telebista edota sare sozialak izan ditugu horretarako tresna. Elurretan eta gauez korrika ibili direnen irudiak, euritan edo eguzkitan ibili direnenak, gure lagun edo familiartekoenak, ezezagunenak, 96 urteko emakumearena, Zarauzko aiton-amonena, Naroa eta Omarrena… Denak ederrak.
Azkeneko momenturarte mezua nork idatzi duen eta mezu horretan zer jartzen duen ez da jakiten. Maialen Lujanbiok idatzi, irakurri eta abestu zuen mezua, Klika! Sistema eragilean. Nabarmentzeko puntu asko ditu: barnean eduki eta erabiltzen ez bada euskarari lizuna ateratzen zaiola dio. Ez dela euskararen gauzetarako aplikazioa baizik eta herri honen sistema eragilean beharko lukeena, korrika doanean erakundeek, politikariek, komunikabideek asko maite dutena ez, ordea oinez doanean. Egin, eragin, eginarazi. Gu-ak, zuek eta haiek. Arnasgunekoak, oxigenatuak baita elebesteratuak. Euskaraz sortuak eta euskararatuak. EUSKARAK BATUAK.
Mezuak baditu denontzako mezuak eta eginbeharrak. Ea bakoitzak berarentzako den mezu zatiari kasu egiten dion eta denek KLIKA egiten dugun behingoz!
Bi aste baino gutxiago gelditzen dira Espainiar Gorteetarako hauteskundeen egunetik. Zalantzagarritasunak eta polarizazioak markatuta datoz hauteskunde hauek, eta “Espainiar nazioaren” batasunak garrantzia berezia izango duela diote askok.
Txema Ramirez de la Piscina irakaslearekin izan gara gaur Hizpidean, eta hauteskundeen balorazioa egin dugu. Ezaugarri nabarmenenak plazaratu, alderdi bakoitzaren kanpaina aztertu eta inkestek ematen dituzten emaitzez hitz egin dugu, besteak beste.
Matar siempre estuvo mal. Abuztuan izan zen, 29an edo 30ean, ez dut oroitzen. Cáceresen nengoen, orduan hantxe zegoen euskal preso emakumezko bakarra bisitatzen. Afaltzen nuen bitartean, Bilbon tiroketa bat izen zela entzun nuen. Handik eta gutxira albisteak zehazten hasi ziren. Bi hildako, horietako bat Juan Mari Ormazabal, Tturko, hernaniarra eta ETAko kidea, eta bestea Mentxaka abizeneko ertzaina, Iñaki zuen grazia, oker ez banago (hildako guztiak ez zaizkigu berdinak, berdinak diren arren). Etxebarria parkean izan zen tiroketa. Tturkoren taldekidea, Poixtiña arbizuarra, zangoan zauritua (tiroa gibeletik sartua). Gero jakin ahal izan genuen arabera, eguerdi horretan Mentxaka etxean zegoen, bazkaltzen, Txorierri bizkaitarrean, eta abisatu ei zioten gauzak prestatzeko, dispositibo bat zegoela arratsalde horretarako. Bizkaia taldeko kideek, nonbait, hitzordu bat zuten hiru laguntzailerekin, eta hara joan ziren ertzainok, hitzordua jagotera, ETAkideak atxilo hartzera, hortik aurrera segimenduak egitera, auskalo. Ondorioa, aipaturikoa. Eta orain sortzen zait niri galdera: heriotza biak izan ziren bidegabeak? Inork izan al zuen gertaturikoan ardura handiagorik besteak baino? Tturkorena zoritxarreko heriotza izan zen eta Mentxakarena erailketa? Edo alderantziz? Nork disparatu zuen lehenago? Indar (armatuen) koerlazioa euskal polizien aldekoa hain handia izaki, zergatik ez zituzten gauzak bestela egin? Zergatik ez utzi taldea etxeratzen eta, gero, laguntzaileak batetik eta taldekideak bestetik, lasai asko atxilotu? Tturko eta Poixtiña ohiko segurtasun-neurriak harturik aterako ziren etxetik. Hitzordu batera zihoazen eta, badaezpada ere, armak eramaten zituzten. Baina euskal poliziek hori baino gehiago zekiten. Bazekiten egun horretan ehizan zihoazela. Berriro diot, bestela egin zitezkeen gauzak, eta gaur familia bik ez zuten izanen duten mina. Beno, bestela egin izan balituzte, baina asmo onez! Izan ere, gauzak bestela egiteak ez baitu ezertarako balio baldin eta, gero, ETAkideak pisuan setiaturik, arma guztiekin sartzea (oroitzen Cabacas?) erabakitzen baduzu. Ina Zeberiori “Aterako al haiz!” esan izan baliote, agian beste familia batek min gutxiago izanen luke egun. Jeltzale lagun horiek, Ina akabatu zenutenean, hori ere bidegabea izan zen, erailketa izan zen, siempre estuvo mal?
Azken 50 urteotan gertaturikoa azaltzeko errelato bakarra ezinezkoa da egun. Denbora beharko da, eta hala ere. Bitartean, historialariek euren lana egingo dute. Eta bitartean gutariko batzuek gure seme-alabei eta bilobei, etxeko supazterrean, gurea kontatuko diegu. Aurreko astean Eusko Legebiltzarreko harmailetan gonbidatu gisan zeuden ordezkari sindikal horiek nola ziren Euskal Herrira etorri, armaz oparo hornituak, soldata berezi batez, ezer galdurik ez zuten paraje arrotz batera, ezagutzen ez zuten eta, are, gorrotatzen zuten hizkuntza bat mintzo zen tokira, edozein gauza egiteko prest, hiltzeko prest, bai, eta hilik suertatzeko prest ere, .. Ordezkari sindikalak, hay que joderse.
(Idatzondokoa: atzo Korrika iritsi zen Gasteiza. Haria berreskuratzen dut. Euskal nortasunaren defentsa ezin daitekeela izan estrategia eraldatzaile/iraultzailearen ardatza? Euskal independentismoak beste iturrietatik edan behar duela? Dudarik ez baina, nik ikusten dudalarik, bi mugimenduk baino ez dute horrelako freskotasunik: emakumeen eskubideen aldekoak eta euskararen mugimendu honek. Gogoratu Euskaraldia. Espabila gaitezen.
Noizean behin beharrezkoa da atzera begiratzea, iraganera, non gauden eta honaino nola heldu garen hobeto ulertzeko; bai eta norantz abiatzen garen ere antzematen saiatzeko.
Iraganera begiratzean historian zehar zibilizazio handiak bat bestearen atzetik desagertuz joan direla ikus dezakegu. Historiak Kultura guztiek beren iraungitze-data dutela esaten digu.
Arnold Toynbee historialari britaniarra, joan zen mendean, antzinako zibilizazio garrantzitsu batzuk aztertu ondoren, ondorio honetara heldu zen: “zibilizazio handiak ez dira desagertzen hil egiten dituztelako; bere buruaz beste egiten dutelako baizik”. Egia bada ere askotan beste faktore batzuek autosuntsiketa horri laguntzen diotela.
Har dezagun, adibidez, Erromatar Inperioa. Gaixotasun askoren biktima izan zen; beraien artean “neurriz gorako hedapena”; “aldaketa klimatikoa”; “ingurumen degradazioa” eta “gidaritza edo lidergo txarra”. Baina benetan desagertu egin zen V. mendean, bisigodo eta bandaloek Roma suntsitu zutenean.
Zibilizazio handien goraldi eta gainbeherak esan diezagukete ezer gure zibilizazioaz? Zeintzuk dira suntsiketa azkartu edo moteltzen duten faktoreak? Ikus ditzakegu antzeko adierazleak gaur egun? Nekazaritzan oinarritutako inperioetan gertatutakoaz atera ditzakegu gure zibilizazio postindustrial kapitalista honetarako baliogarriak izan daitezkeen ondorioak? Baietz esango nuke nik.
Gaur egun, noski, gure garapen teknologikoa izugarria da. Baina honek ez digu bermatzen gure antzinakoek pairatu zituzten mehatxuei inmuneak garela. Eta, nire ustez, Zibilizazio handien patuak zerbait esan dezake gure etorkizunaz. Horrela bada, aztertu ditzagun zeintzuk izan diren suntsipen historiko handien aurretiko eragileak. Antropologo, historialari eta beste pentsalariek hauek proposatu dituzte:
Aldaketa klimatikoa. Honek uzta urriak, gosete handia eta desertifikazioa ekarri ditzake…
Ingurumen degradazioa. Baso-soiltze, uraren kutsadura, lurraren pobretzea, biodibertsitatearen galtzea…
Berdintasunik eza eta oligarkia. Elkartasunaren desagerrarazle eta istilu politikoen sortzaileak…
Konplexutasuna. Burokrazia…
Kanpoko eragileak. Gerra, ezbehar naturalak…
Gai honetaz liburu eta artikulu asko izan arren, ez dakigu zehatz-mehatz zergatik desagertzen diren zibilizazioak; baina jakin badakigu aipatutako faktore guzti horiek eragina izan dezatekela.
Gaur egun ikusi dezakegu munduak okerrera egin duela arlo horietan: dagoeneko aldaketa klimatikoa errealitate ukaezina da; aberats eta txiroen arteko ezberdintasuna handitzen doa; mundua gero eta konplexuagoa bilakatzen ari da eta gure ingurumenarekiko eskaera planetaren kapazitatea gainditzen ari da… Katastrofista ez izatearren, ez nuke esango gure zibilizazioaren desagerpena saihetsezina dela. Jakin badakigu egin behar dena. Baina jakin badakit ere politikariek ez dutela inolako borondaterik ezer egiteko eta hautezkunde garaian gaudenez, hauxe gehituko dut: “lau urtean behin politikariak aldatuz ere ez dugula ezer lortuko”.
Biharko, apirilak 13, pentsioei buruzko manifestazio nazionaleko deialdia egin da eta Arabako Pentsionistak Lanean plataforma prest dago deialdirako. Manifestaldira jende asko joango dela uste dute, beste aldietan bezala. Manifestaldiaren helburua zera da, alderdi guztiei deialdia egitea beraien eskaerei erantzuna emateko. Arabako Pentsionistak lanean plataformaren kide den Armando Aulestiarte izan dugu telefonoaren bestaldean manifestaldiaren xedeak azaltzeko era egoeran sakontzeko. Hemen entzungai:
Este sitio web utiliza cookies para que usted tenga la mejor experiencia de usuario. Si continúa navegando está dando su consentimiento para la aceptación de las mencionadas cookies y la aceptación de nuestra política de cookies, pinche el enlace para mayor información.
