Atzo hasi zen 2019ko korrika, 21. edizioa, alegia. Garesen hasi eta Gasteizen bertan bukatuko da, hilaren 14an. AEK urrian hasi zen aurtengo korrika prestatzen eta herri osoa ekimenean irauli da, 130 boluntario baino gehiagorekin. Egun eskas batean hamaika gauza gertatu dira, hala nola, Garesko laiariak, herrian bertan ekitaldiak eta hitzaldiak, Ane Azkonari elkarrizketa etab.
Arrosa Sareko Korrikako komunikazio taldeko Maitane izan dugu telefonoaren bestaldean, korrikatik bertatik konexioa eginez. Hemen entzungai:
Programatzaile eta ikusleoi zuzendua, denbora gal ez dezazuen txikikeriatan. Kontzertu batek, interesgarria izateko behar du izan handi, jendetsu (ahal bada sarrerak agortzeraino), errepikaezin ala historiko. Bestela zer, kontzertu soil bat? Talde bat bere abestiak jotzen jende multzo baten aurrean, besterik gabe? Extraren bat gehitu behar zaio horri: izan daiteke, adibidez, artistaren agur bira dela, edo taldearen hainbat urteren ondorengo itzulera kontzertu sorta. Bestela, proposa diezaiegun idazleren baten poesiak musikatuz sortutako emanaldi berria sor dezaten. Zer dakit nik, edozer gauza, baina ez dadila izan, mesedez, kontzertu bat bakarrik. Horrek ez du inoren arretarik pizten. Kazetariek eta hedabideek ez dute ezer aipagarririk ikusiko eta bertaratu direnenen gozamenaz haratago ez du ez ondoriorik ez oihartzunik izango. Eta hemen sortzen duen oihartzunaren araberakoa da ekintzaren beraren balioa.
Eta bueno, kontzertuak ez baditu orain arteko ezaugarriak betetzen, taldeak zerbait apartekoa izan dezala. Zenbakiak, aztertu ondo zenbakiak: zenbat disko saldu dituen Azokan, zenbat areto zenbat egunez lepo bete dituen. Sold Out-ak balio du, gainontzeko guztia porrota da. Joan internetera, jakina, eta begiratu ondo bandak facebooken zenbat “atsegin dut” dituen, Spotifyn zenbat entzule eta Youtuben zenbat ikusle. Ze letxes, begiratu instagramen dituen jarraitzaileak ere, orain gazte jendea hor baitabil batez ere.
Berriro diot, segur izan ez dela edozein kontzertu. Jendeak gauza bereziak nahi ditu, musikariak euren erraietatik sorturiko kantuak zuzenean gure aurrean jotzen edukitzea ez baita nahikoa berezi.
Kolonbiako hego-mendebaldeko indigenak matxinatu egin dira “Bizitza, Lurraldea, Demokrazioa, Justizia eta Bakearen aldeko mingan”. Martxoaren 10etik protestetan dabiltza Gobernuarekin hitzartutako akordioak bete daitezen eskatzeko.
Garabideko Julen Larrañaga bertan izan da, eta Hizpidean eduki dugu gaur, egoera hau gertuagotik ezagutzeko. Indigenen egoeraz eta eskakizunez hitz egin digu, eta baita Ivan Duque presidentearen jarreraz ere, beste gauza askoren artean.
Gaurkoan Josean Bueno Saez de Albenizek bete du gure iritzi tartea.
“PENTSIO-PLANAK”, NEOLIBERALISMO ASEEZINAREN BESTE IRUZUR BAT
Europar Parlamentuan pentsioen inguruko eztabaida dago egun. Abiapuntua oso kezkagarria da: ez zaie Europako estatuei exijituko herritarrentzako pentsio sistema publikoa bermatzea. Izan ere, aspalditik gerra bat zabalik dago pentsio sistema publikoaren aurka. Zergatia azaltzea nahiko erraza da: pentsio sistema publiko on batek pentsio pribatuen negozioarentzat oztoporik handiena da. Eta inbertsio-fondoen enpresek, bankuek eta abarrek botere soberakoa dute beren alde presionatzeko. Antzekoa ari da gertatzen beste esparru askotan, interes pribatuen araberako erabakiak eta irizpideak jarraitzen baitituzte politikariek. Horregatik ahuldu dituzte pentsioak eta beren kalkulu prozedurak aldatu azken urteotan, krisia aitzakia. Gero eta negozio-leku interesgarriagoak zaizkie batzuei oinarrizko eskubide sozialekin lotutako arloak: osasuna, hezkuntza (unibertsitatean era oso argian), pentsioak … Negozio handiak egin nahi dituzte, hori bai, gure kontura, gure segurtasunaren kontura, bizitza duin bat eramateko eskubidearen kontura. Esaten dizutenean: “zure pentsioa publikoa osatzeko plan baten beharra ere badago” beldurra eragin nahi dizute, zure dirua negozioa egin nahi duten horiei eman diezaiezun. Azken batean, planteamendua zera da, “aurreztu zahartzen zarenerako”.
Oso garrantzitsua da desberdintzea nola funtzionatzen duten pentsio publikoek eta pribatuek (BGAE-EPSVak). Pentsio publikoek zure ekarpenen eta kotizazio urteen araberako hileroko dirusaria bermatzen dizute, bizi zaren artean (urte gutxi ala asko): hori da benetako pentsio bat, hilerokoa. “Pentsio-planak” (BGAE-EPSVak), ordea, ez dira gauza bera. Zeuk jarritako diru kopuru hori baino ez dizute itzuliko, inbertsio horri dagozkion interesekin: ez dira hileroko “soldatak”, ez “pentsioak”; jakina, negozio bat dira, ez zerbitzu soziala! Izena bera (“pentsio-plana”) engainagarria da. Egiatan aurrezteko modu bat dira, zure diru hori beste batzuek gestiona dezaten zuk erretiroa hartu arte. Zergatik deitzen dute hain erraz “pentsio-plana”?
Eta zergatik bultzatzen dituzte honelako BGAE-EPSV fondoak administrazio publikoek? Izan ere, zerga onurak jartzen dizkizute horietan dirua sartzean (kontu tranpati samarra, dirua berreskuratzean zergak bai galanki ordaindu behar baitira). Gainera, administrazioek beraiek egiten dizkiete askotan beren langileei honelako fondoetarako ekarpenak. Zer interes dute fondoen gestio pribatuan? Zer interes dute horiexek, hain zuzen ere pentsio publikoak zaindu eta bermatu beharko lituzketen horiek? Argi dago gehiengoaren interesa ez dela defendatzen ari, eta mezu argia eman nahi dutela pentsio pribatuak bultzatzeko. Batzuen negozioaren araberako politikak egiten dituzte honetan (eta beste kontu batzuetan, noski).
Egoera honetan poztekoa da Euskal Herriko kaleetan pentsionistak protestan ikustea, pentsio publiko duinak aldarrikatzen; eta era berean esperantzagarria da erakutsi duten antolatzeko ahalmena eta kemena; orain berea ari delako jokoan, baina, funtsean, zahartzeko esperantza dugun gu guztiona ari baitira defendatzen.
Joandako igandean, martxoaren 31n izan zen Gure Esku Dago plataformaren aro berriaren aurkezpena, Bilboko Euskalduna jauregian. Orain Gure Esku izena hartu du, baina hori ez da, ordea, iragarri duten aldaketa bakarra. Aurkeztu dituzten aldaketak hamaika dira, adibidez kideak bazkideak izango direla orain, ez bakarrik finantzaketari dagokionez, baita erabakiak hartzeko ere. Hizlariak aldatu dira ere, Josu Etxaburu eta Amalur Alvarezek Zelai Nikolas eta Angel Oiarbide ordezkatuko dituzte. Horretaz gain, helburu berria iragarri dute, plataformaren erronka legezko erreferendum bat sustatzea dela baita.
Josu Etxaburu hizlari berria izan dugu telefonoaren bestaldean honetan sakontzeko, hemen entzungai:
Zientziari eskainitako tartetxo hau Karen Uhlenbecki buruz hitz egiteko baliatuko dugu gaurkoan. Izan ere, matematikarien Nobel Sari legez ezaguna den Abel Saria emango diotela iragarri zen pasa den martxoaren 21ean. Horratx matematikan zein bestelako zientzietan egin duen ibilbide oparoaren pintzelada batzuk! Gozatu!
Gaurkoan Blanca Urgellek bete du gure iritzi tartea.
Satorraren gurutzegrama
“Ezetz jakin noiz sortu zen gurutzegrama hitza?“ galdetuko banio semeari, bi aukera leudeke. Edo nerabe-une batean harrapatuko dut eta “Ez, ama” lakoniko batez erantzungo dit, begiratu ere egin gabe, kaskoetatik datorkion musikak hartuta, edo helduaroan sartu denaren manerekin harrituko nau, “Nola noiz sortu den? Ba, betidanik” esango dit, ziurtasunez.
Semeak behintzat pentsatzen du gaztelaniaz crucigrama egonez gero, euskaraz gurutzegrama ez egotea ezinezkoa dela, berak ikasketa guztiak euskaraz egin dituelako, eta nik ez. Honegatik neuk badakit lehen euskaraz hitz batzuk ez zeudela. Jakina, ez zeuden haien beharrik ez zegoelako. Eta ez ziren egon haien beharra sortu arte.
Hala bada, gurutzegrama hitza ere ez zegoen duela gutxi arte. Ez zen existitzen. Beno, egia esanda, CORDE gaztelaniaren corpusean crucigrama hitzaren lehendabiziko agerraldia ez da XII. mendekoa preseski, ez XVI. mendekoa, ezta XIX. mendekoa ere, 1935ekoa baizik. Emakume batek erabili zuen lehenengoz, bidenabar: Dulce María Loynaz poeta kubatarrak. Beraz, gaztelaniazko hitza hain modernoa bada, euskal hitzaren berritasunak ez gaitu harrituko, ezta?
Halere, jokoa askoz lehenagotik asmatua zen: Wikipedia-k dio 1913ko abenduaren 21ean, Arthur Wynne kazetariak “Word-cross” joko berria argitaratu zuela egunkari batean. Hitz gurutzatuak Antzinatetik dira ezagun, ordea: Ponpeian topatu omen zen “sator karratua” izeneko zeraren alerik zaharrena. Karratu magiko bat da, SATOR, AREPO, TENET, OPERA eta ROTAS latinezko hitzak jasotzen dituena, multipalindromo bat osaturik (SATOR ROTAS alderantziz da, etab.); beraz, ez du gure satorrarekin zerikusirik batere, sator latinez ‘aita’ baita, izan ere, eta euskaraz satorra ‘sagu gorra’, ziurrenik.
Hitz gurutzatuen sukarra XIX. mendearen bigarren zatian hasi zen zabaltzen, egunkari-aldizkarien arrakastarekin bateratsu, baina Arthur Wynnek 1913an “ukitu” berezi bat eman zien: gaur egun gurutzegrama definitzen duten lauki beltzak.
Eta noiz heldu zen euskarara? Ba, oraindik ez dakit argi, baina Orotariko Euskal Hiztegia-n ez da agertzen, eta honek esan nahi du gutxi gorabehera 1968 arteko testuetan ez dagoela. Zoritxarrez, eskura dauden gainerako corpusak XXI. mendekoak dira. Jakin beharko litzateke nork asmatu zuen, baina 1968-2000 urteen artean izan bide zela ezarri dugu gaur, eta bistan da nola: erdal cruz euskarazko gurutze-rekin ordezkatuz, besterik gabe. Honegatik, ziurrenera, frankenstein bat delako, erdi-mailegu erdi-kalko, hitz gurutzatuak ere asmatu da, txukunago ematen duena. Begiratuz gero horixe aurkituko duzu Wikipedia-n, baina Euskaltzaindiaren hiztegiak biak onartu ditu.
Izan ere, zer dugu hitz frankensteindarren kontra? Nik ezer ez: eta zuk?
Gaur bertan Gasteizeko Aldabe gizarte etxean estreinatuko da “Ongi etorri” dokumentala. Fermin Aiok zuzendutako ikusentzunezko pieza Gernikako bonbardaketako 80. urteurrenarengatik Ongi Etorri Errefuxiatuak plataforma herrian antolatutako martxan izan zen filmatua, 25 pertsona migratzaileen istorioekin. Ongi Etorri Errefuxiatuak taldea, gainera, “M5 herrien arteko besarkada” egitasmoa jarri du martxan, maiatzaren 5ean eguerdiko 12etan Europako hainbat herrialdetan topaketa burutzeko, gizatasunaren eta migratzaileen alde.
Honetan sakontzeko, Ongi Etorri Errefuxiatuak Araba taldeko kide den Aratz Ortiz de Elguea eta dokumentalaren zuzendaria den Fermin Aiorekin izan dugu elkarrizketa. Hemen entzungai:
2008tik ELA sindikatuko idazkari nagusia izan da Adolfo “Txiki” Muñoz. Datorren apirilaren 5ean utziko du bere kargua, eta Mitxel Lakuntzak hartuko du lekukoa. Txiki Muñozekin hitz egin dugu Hizpidean, urte hauetan izandako bizipenez eta aurrera begirako erronken inguruan.
Gehiengo sindikalaren egoera, neoliberalismoaren sendotzea, sindikatuen askatasun eta autonomia eta beste hainbat kontu landu ditugu Muñozekin. Elkarrizketa osoa hemen entzungai.
Aurten Jarrai sortu zenetik 40 urte egiten dira eta beraz, aurtengo Gazte Topagunea berezia da. Ernai eta Aitzinak antolatutako ekitaldia Lemoan izango da, apirilaren 19, 21,21 eta 22an. Apustu handiagoa egiten du aurtengo egitarauak, eskaintza handiago eta anitzagoarekin, izan ere, askatasun eta etorkizuneko bulkadak lotzea eta gazte mugimenduei bai askapen prozesuei bulkada berezi bat ematea dira Gazte Topagunearen helburuak.
Ernaiko Luz Albizu izan dugu telefonoaren bestaldean, hemen entzungai:
Este sitio web utiliza cookies para que usted tenga la mejor experiencia de usuario. Si continúa navegando está dando su consentimiento para la aceptación de las mencionadas cookies y la aceptación de nuestra política de cookies, pinche el enlace para mayor información.
