2012-04-29ko saioa. Entzun hemen

 “Calor de la tierra”. César Manrique, 1992

Lur erreak lur arrea dakar

Lur arrea erre ostekoa.

Erretako lurraren gainean zerbait eraiki

Bizia sortzen saiatu harri gainean

Eskuak eta oinak bizirik lur gainean.

http://celosamentegordea.tumblr.com/

I)

Lur erreak lur arrea dakar

Pauso bat eman lur arrean eta zapatapekoa sentitu

Arnasa hartzen du, itolarrian dabil

Pauso bat eman berriz oinutsik eta oinpekoa iragazi

Azala arrakalaz beteta, lurraren mimesia

Lur erreak lur arrea dakar

Urrerik gabeko lurra.

Eremu bat lur arrez hutsik

Eskuak pausatu lurrean

Hatzak sartu lurraren arrakaletan eta deus ez

Harri beltz bat erori da biraka.

Lur erreak lur arrea dakar

Lur arrea erre ostekoa.

Erretako lurraren gainean zerbait eraiki

Bizia sortzen saiatu harri gainean

Eskuak eta oinak bizirik lur gainean.

II)

Oroitu egiten dut eta hala ere ez nauzue ikusten, lurra hartzen dut eskuetan haren usainez elikatzeko aspaldi hildakoen hezurrak, itsasoak jarraitzen du mundua barrutik mugitzen, larruzko bi baloi ikus daitezke kostaldetik hurbil, lurra hartzen dut umearen eskuetan, hegazkinak irudikatzen ditut zeruan eta haren begietan, bonben eztandez erretako lurrak dira gureak, oroitu egiten duten lurrak, zerbaiten esperoan bizi diren kostalde kolpatuak. Lo egiten dut, amets eginez gero ez dakidalako lurrik topatuko dudan itzuleran.

III)

Atzerako zenbaketa. Xabi Borda

(Amamari)

astronomia liburuan zure azala izan daitekeena

martizko lautadak lur gorritan

erosio mota ezezaguna geologia arraroa

denboraren haizeak egindako markak

sartu eta irten dabiltza

kontrol dorrean erizainak

prest dituzte zundak

antzinako bizi arrastoak bilatzeko

orain badakit nora zoazen

zein ordutako trena hartzea pentsatu duzun

noiz hasiko den atzerako zenbaketa

badakit baina ez diet esango

martizko muinoetan izango dela azken erromeria

ez diet esango prest dituzula berunezko abarketak

zein doinuk askatuko dizkizun giharrak

nolako arratsaldea izango duen gau honek

uhalak lotu dituzu gertu da aireratzea

dardarka ari zara

oxigenoa erretzen da konbustio ganberan

nik badakit nora zoazen

ke zutabe zuria behetik gora

IV)

Erretako lurrak dira, hor behean, urez inguraturik ikusten ditugunak. Behin kea zerielako dakigu orain, nola egin hankaperik ez erretzeko, zenbat egunez eutsi behar izan zioten arnasari hangoek, norantz eraman zituen haizeak haien errauts hondarrak, behin kea ikusi genuelako gure kostalderaino ailegatzen, usaindu egin genuelako kea, leihoetatik barruraino sartzen.

Eskuz egindako zulo bi dira nire begiak distantzian orain, lurmutur baten ertzak laztantzean bezala lehertzen zait mundua barruan. Lur arrea, lur idorra, lur errea ateratzen zait gorputzeko zulo guztietatik.

Behin kea zerielako dakit lur haien usaina eta gure etxekoa berdinak izango direla noizbait. Urak ezin du beti inguruan iraun, ezer berririk ekarri gabe kostaldera.

V)

Basoaren erdian erretako landaretzagune bat

Borobil beltz bat basoaren erdian

Begi siku bat zerura begira.

Basoan oinez dabilenak badaki non dagoen erretako lurra

Nahiz eta sasiak jan duen aspaldi

Nahiz eta lurretik begira dagoenaren begi sikua estalita dagoen.

Lur-eremu erre bat, muga bat inguruan

Geroa begiratzeko moduko putzu bat da

Joandakoen zerrenda bat

Begi siku bat.

VI)

Eskuz egindako zulo bi dira nire begiak distantzian, oskol baten erraiak ukitzean bezala uzkurtzen direnak barrutik. Gero eta txikiagoak diren lur arrezko bi irla, inguratzen dituen urari tentuz begira. Olatu batek estaltzeko moduko eremu idorra da haien memoriatik geratu zaiguna, eskuz egindako bi zulo, nire begiak distantzian. Erretako lurrak zapaltzen ari naizela esango nuke batzuetan, ez dela hemen besterik inor kabitzen, eman dezakeela denborak gehiago baina inoiz ez espazioak, izan nintekeela ni azken biztanlea lur hauetan, izan zintezkeela zu azken hildakoa, baina inoiz ez geldi dagoen zerbait. Oinak leku berean, mugitu gabe mantenduz gero, oinazpiak erretzen dituzten lurrak dira honakoak, ez zaie gupidarik zor, eman beharrekoa jaso dute, isiltzera behartu dituzte, ibiltzera ohitu naute azalik ez erretzeko, kea darielako baino ez dakit etxean nagoela, lurra ez den beste guztia asfaltoa delako gure herrian.

VII)

Lur eremua (zatiak). T.S. Eliot (itzul.: Joxemari Iturralde)

Hau da lur hila

Hau da kaktusezko lurra

Hemen altxatzen dira

Harrizko irudiak, hemen gizon hil baten

Eskutik hartzen dute eskaria,

Itzaltzen den izar baten dirdirapean.

Honela da

Heriotzaren beste erreinuan

Esnatzea, bakarrik,

Xamurtasunez ikaratzen

Garen orduan

Mun egin nahi luketen ezpainek

Harri apurtuari otoitzak tankeratzen dizkiote.

VIII)

Bekoz beko. Tomas Tranströmer  (itz.: Kirmen Uribe)
Otsailean geldirik zegoen bizia.

Txoriek nahiago zuten hegaz ez egin eta arimak

paisaia marraskatzen zuen, itsasontziak

lotzen duen moila urratzen duen legez.

Bizkarra ematen ziguten zuhaitzek.

Ihiekin neurtzen zen elurraren garaiera.

Zahartzen ari ziren izotz gaineko oinatzak.

Toldopean urtzen zen hizkuntza.

Halako batean zerbait iritsi zen leihora.

Lana gelditu zen, begiak jaso nituen.

Erretzen ari ziren koloreak. Buelta eman zuen denak.

Munduak eta biok jauzi egin genuen elkarrengana.

IX)

Lur eremua (zatiak). T.S. Eliot (itzul.: Joxemari Iturralde)

Begiak ez daude hemen

Hemen ez dago begirik

Hiltzen diren izarren ibar honetan

Ibar huts honetan

Gure erreinu galduen ormaza apurtu

Honetan, enkontru-lekurik azkena.

Elkarrekin gabiltza ilunetan

Eta ez dugu hitzik egiten

Ibai aseko hondartza honetan bildurik.

Ikusi gabe, baldin ezpadira

Begiak berragertzen

Heriotzaren erreinu oskorritar honen

Izar eternoa,

Larrosa multifoliata bezala,

Bakarrik, gizon

Hutsen esperantza.

X)

Lurra ez den beste guztia asfaltoa da hemen, kea darielako dakigu sutan jaio ziren eremuetan erditu gintuztela, begiak gordetzeko bi zulo egin behar izan genituen esku hutsez, lubakiaren alde honetan askoz jasanezinagoa zen gerraren usaina diotenez, eman genien arnasa lurrik ez ebastearren, nahiago genuke gure begiak irla bi balira ozeanoaren handitasunean eta ez bi zulo erretako zelaietan gordeta. Imajina ditzakezuen hegazkin guztiek adina denbora behar izan dut honaino ailegatzeko, lur hauetan hiltzen naiz, lur hauetan jaiotzeko berriz.

Memoria ez dena kea da hemen. Lurra ez den beste guztia asfaltoa.

XI)

Errea bada lurra, arrea ere bada

Arreak ez du bizia esan nahi

Arreak beste zerbait esan nahi du.

Urez sorgortu arren

Arre izaten darrai lurrak

Errea izan bada inoiz.

Begirada arrez begiratzen du aurrera

Urak, lurrak, ur arreak

Lur erreak

Bizitza badatorrela ikusten du

Jan egingo duela oparotasunak

Eta ez du indarrik horren aurka egiteko.

XII)

Ez harrotu. Xabier Lete

Ez harrotu, bidaiari gotor,

argialdi bitxi eta bakanetan uste izateagatik

adimenez makurrerazi zenitzakeela

zure indarren gainetik dituzun arau eta neurriak.

Begira eguerdi zabaleko emaitzei,

udako garisail, oliondo hain marraztuei,

nola eskeintzen dizuten, zure arduretatik at,

edertasun osoaren geometria.

Ausart bazintez pentsatzera

jainko izkutukoei diezula ebatsi

intelektoaren argi mirestua,

jakin ezazu gero ez dagoela zugan

izpiritu betierekoaren egoitza.

Sufrimentua, oinazea, eskasia zarela zu,

eta aberri eragotzi batetara

muino galduetatik begiratzea.

Eta zure oroitzapen ttikiari

zor dioten begiramen hunkitua

bizidunen egunerokotasunetik hain azkar desagertzean,

hor jarraituko dutela garisailek,

mahastiek, lur ederraren geometriek,

eta itsaso beti hasiberriak.